W latach 1512 - 1517 obradował V sobór laterański, na którym podjęto próby reformy kościoła rzymskiego. Nie przyniósł on żadnych rezultatów. 31 X 1517 r. niemiecki reformator , profesor Uniwersytetu w Wittenberdze , od 1905 r. członek zakonu augustianów - eremitów w klasztorze w Erfurcie, doktor teologii Marcin Luter ( 1485 - 1546 ) ogłosił, przybijając na drzwiach kościoła 95 tez , w których napiętnował stosowaną przez Kościół praktykę handlu odpustami . Wkrótce ogłosił program odnowy Kościoła , zwany reformacją . Na wiosnę 1518 r. dominikanie wystąpili w Rzymie z oskarżeniem o herezję przeciwko Lutrowi. W czerwcu tego roku rozpoczyna się proces o herezję. W czerwcu 1520 r. Luter publicznie pali bullę papieską. W dniu 3 I 1521 r. Marcin Luter zostaje odłożony klątwa. Na podstawie edyktu wormackiego z dnia 18 IV 1521 r. cesarz Karol V skazuje Marcina Lutra zostaje na banicję. Chcąc zapewnić Lutrowi ochronę Fryderyk Mądry upozorował jego porwanie i osadził w bezpiecznym miejscu ma zamku w Wartburgu koło Eisenach. Już w 1518 r.. nauki Lutra dotarły na Dolny Śląsk . Pierwsze księgi parafialne w 1521 r. założył pastor Johannes Hess ( kanonik kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu od 1513 r. sekretarz biskupa Johannesa Thurzo , w 1519 r. został wysłany przez biskupa do Rzymu , podróżował przez Wittenbergię , skąd wrócił do Wrocławia jako żarliwy protestant ).

W 1523 r. Rada Miejska we Wrocławiu wybiera Johannesa Hessa na stanowisko proboszcza parafii św. Magdaleny . W swoim pierwszym kazaniu powiedział , że nie będzie prowadził nabożeństw dotąd , dopóki ... '' Chrystus nie zejdzie na ziemię ''. Słowa te rozniosły się głośnym echem po Dolnym Śląsku i miały bardzo duży wpływ na rozwój wiary ewangelickiej , w krótkim okresie było więcej niż 1.500 kościołów ewangelickich , natomiast około 400 kościołów pozostało katolickimi . Johannes Hess mówiąc te słowa miał na myśli otwarcie wnętrza świątyń Do tej pory wnętrze świątyń przeznaczone było wyłącznie dla bogatych i możnych , a nie dla biedoty , która do tej pory bez względu na pogodę stała przed kościołem . Nazwa protestantyzm powstała przypadkowo . Było to określenie stanowiska zajętego 19 II 1529 r. na sejmie w Spirze przez grupę miast i książąt niemieckich , którzy zgłosili '' protest '' przeciw decyzji cesarskiej zakazującej dalszego rozpowszechniania doktryn reformatorskich . Protest ten miał charakter prawny i opierał się na zwyczajach i ustawach obowiązujących w Rzeszy Niemieckiej . W tym okresie równie szybko zdobywały swoich zwolenników propagatorzy anabaptystów czy też zwolennicy Schwenkfiehlera ( śląski szlachcic i kanonik kapituły katedralnej w Legnicy ). Należy przypuszczać że nauka protestancka dotarła do Bielawy na początku XVI w. Oprócz wyznawców nauki Lutra w Bielawie dużą część wyznawców mieli Bracia Morawscy , reprezentowani przez Schwenkfehlera . W 1525 r. kościół przechodzi we władanie protestantów. Pierwszym znanym duchownym protestancki był pastor Klemens Bleicher,. dotychczasowy proboszcz katolicki przechodzi na protestantyzm . W początkowym okresie do południa odbywały się nabożeństwa katolickie , a w godzinach popołudniowych ewangelickie . Kiedy w 1525 r. ostatni mistrz zakonu krzyżacki Albrecht oddaje na krakowskim rynku hołd lenny królowi polskiemu , Zygmuntowi Staremu i ogłasza się księciem dziedzicznym ziem krzyżackich , to zaprowadza w swoim księstwie reformację , i był jednym z pierwszych , którzy przyczynili się do szerzenia idei głoszonych przez Marcina Lutra na ziemiach polskich . W 1529 r. Marcin Luter wydaje mały i duży katechizm. W 1534 r. ukazuje się przekład Biblii Marcina Lutra.

W 1535 r. Joachim von Netz , pan w Ostroszowicach zakupuje od Jerzego Elberta von Stein , Bielawę Nową , którą to w 1529 r. zakupił od hrabiego Seidlitza . W początkowym okresie reformacji ważną sprawą było tłumaczenie Biblii oraz psalmów na język polski . Jednym z pierwszych , który przetłumaczył w 1541 r. Psalterz Dawidów był Mikołaj Rej . W tym okresie zauważono, że istnieje potrzeba przetłumaczenia Pisma św. na język polski , co mogło spowodować napływ nowych wiernych . Wówczas Biblia była narzędziem walki ideowej i wyznaniowej , tym bardziej , że podobne działania podjęli katolicy . I tak w latach 1551 - 1553 pojawia się pierwszy protestancki przekład Nowego Testamentu , którego autorem był Stanisław Murzynowski , a wydrukował go Jan Saklucjan . Trzy lata później pojawia się przekład Nowego Testamentu wydany przez Scharffenberga . Środowisko kalwińskie wydaje w 1563 r. tzw. Biblię Brzeską ( radziwiłłowska ) , uznaną za jeden z najlepszych i najpiękniejszych przekładów . W 1566 r. powstaje pierwsze całościowe tłumaczenie Pisma św. na język polski , nazwane Biblią Leopolity . Kolejny całościowy przekład Pisma św. protestanci wykonują w 1572 r. , jest to biblia nieświecka ( od nazwy miejsca druku - Nieśwież ) . Jeszcze w 1632 r. wydana zostaje Biblia gdańska , wydana przez ks. Daniela Mikołajewskiego . Należy dodać , że dopiero w 1599 r. ukazuje się katolickie tłumaczenie Biblii na język polski autorstwa ks. Wujka. Katolicy toczyli walkę o dominację z protestantami już od początku XVI w. czego przykładem jest spalenie na stosie w miejscowości Wschowa w 1558 r. pastora Andrzeja Knoblocha za rzekomą profanację hostii . W 1542 r. pastor Klemens Bleicher zaprowadza księgi metrykalne , gdzie oprócz zapisów o urodzeniach i zgonach mieszkańców Bielawy odnotowywano ważniejsze wydarzenia z życia osady . Należy dodać , że dopiero w 1555 r. sprowadzono do Dzierżoniowa pierwszego pastora ewangelickiego . W 1582 r. starosta dzierżoniowski wydaje akt prawny , tworzący w Bielawie sądy niższe i wyższe . Do tej pory władzę sądowniczą pełnił według własnego uznania panujący tutaj feudał . W XVI ' wiecznej Polsce nie było wojen religijnych na tle różnic wyznaniowych. Luteranie, kalwini i bracia czescy zawarli w 1570 r. '' ugodę sandomierską '' , przymierze w celu wspólnej obrony swoich praw.

Podczas sejmu konwokacyjnego w 1573 r. doszło do tzw. '' Konfederacji warszawskiej '', układu zapewniającego wolność wyznania. W 1598 r. hrabia von Sandretzky buduje w Bielawie zamek o konstrukcji drewnianej , który spłonął w 1737 r. Odbudowano go w latach 1737 - 1741 .

Następnym znanym proboszczem był Erazm Weichenhahn , ( 1583 - zmarł 14 III 1596 r.) . Po jego śmierci tj. 14 III 1598 r. nowym proboszczem zostaje Zachariasz Zappe ( Zappus ) ( urodzony w Jeleniej Górze 4 V 1572 r. syn Barbary Siegert , która zmarła 28 X 1586 r.), zawezwany przez Joachima von Netz w 1596 r. do Bielawy , dotychczasowy wikary w Mościsku ( Faulbrucke ) . Zatwierdzony został w dniu 26 IV 1598 r. na stanowisko proboszcza przez kolatora - Joachima Netza i Krzysztofa von Rechenberg , pana na Bielawie Dolnej oraz Bohma Heinricha , pana na Pieszycach . Zachariasz Zappe jako pierwszy spisuje kronikę Bielawy obejmująca lata 1572 - 1622 ) . W 1610 r. pastor buduje nową wieżę kościelną , która uległa zniszczeniu od uderzenia pioruna . Budowniczym nowej wieży był dzierżoniowski mistrz murarski Melchior Negro , a dzwony wykonał i założył kowal dworski nazwiskiem Seidel . 10 IV 1619 r. umiera szanowany przez mieszkańców właściciel Bielawy , Krzysztof von Netz . Pierwszy kronikarz Bielawy umiera w 1625 r. , następnym proboszczem zostaje jego syn , Zachariasz Zapppe junior ( 1625 - 1640 ) . Bogaci i możni wierni dbali o wystrój wnętrza kościoła , pozostawiając po sobie :

- płytę nagrobną z kamienia z 1569 r. i 1571 r.
- pomnik dziecka wyciosany z kamienia z 1569 r.
- tarczę rycerza w kamieniu z drugiej połowy XVI w
- tablicę nagrobną z kamienia dziecka z II poł. . XVI w. wyrytym epitafium Florentyny von Burghauser .

Manufaktury tkackie w Bielawie znane są już od początku XV w. 20 I 1632 r. pruski cesarz Ferdynand II umożliwił bielawskim tkaczom prawo sprzedaży własnoręcznie wykonanych tkanin w obrębie miasta . W 1637 r. w Bielawie było 81 wolnych tkaczy , z czego 25 zarejestrowanych w dzierżoniowskim cechu . W latach 1618 – 1648 toczyły się krwawe wojny katolików z protestantami , zakończone podpisaniem pokoju w Osnabruck w Westwalii . 16 V 1634 r od strony Ostroszowic wtargnęła do Bielawy grupa żołnierzy - rabusiów walczących przeciwko katolikom pod dowództwem Ernesta Mansfelda , grabiąc i niszcząc wszystko . co stanęło na ich drodze . Przy okazji okradziony i poturbowany został proboszcz , pastor Zachariasz Zappe jr. W tym czasie w parafii obowiązywało stosowane od średniowiecza prawo patronackie tzw. '' dobro rycerskie ''. Na tej zasadzie właściciel osady miał prawo prezentacji biskupowi kandydata na proboszcza parafii , po zaakceptowaniu wygłoszonego przez kandydata kazania próbnego . W zamian za to prawo właściciel osady miał też obowiązki , takie jak :

- budowa i utrzymanie kościoła , w tym jego bieżące remonty
- wyposażenie kościoła w niezbędne przedmioty liturgiczne , budowa
i utrzymanie ołtarza czy też ambony oraz zakup ornatów dla księży .
Oprócz praw patron miał też przywileje , takie jak :

- prawo pochówku w krypcie kościelnej
- pierwszeństwo w przyjmowaniu sakramentów świętych
- przywilej zasiadania w ławce kolatorskiej

W środkowej Europie dalej trwały walki katolików z protestantami . W okresie wojny trzydziestoletniej ( 1618 - 1648 ) , był tzw. okres szwedzki . Kiedy w 1630 r. wojska austriackie ( katolickie ) oblegały Stralsund , z pomocą protestantom pospieszył król szwedzki , Gustaw II Adolf zmuszając do odwrotu wojska austriackie . Wygrał on wiele bitew , zdobył Norymbergę , Augsburg i Monachium . Król Gustaw II Adolf zginął w bitwie pod Lutzen w 1632 r. Nazywano go '' Lwem Północy ''. Od drugiej połowy XIX w. wśród ewangelików raz do roku w maju odbywają się nabożeństwa misyjne połączone ze świętem dziękczynnym ku czci Gustawa II Adolfa , oraz funkcjonuje Towarzystwo , zwane „ bratnią pomocą ”. Zebrane od wiernych datki w formie kwesty były rozdzielane m.in. wspierając inne parafie diasporalne , nie będące w stanie utrzymać zborów , czy tez dokonać w nich niezbędnych prac remontowych . W ramach bratniej pomocy wspomagano finansowo inne wyznania chrześcijańskie, których istnienie było zagrożone np. w Rosji , gdzie polityka ówczesnych władz starała się doprowadzić do ateizacji zamieszkałych tam ludzi . Obecnie fundusze zebrane podczas kwesty w maju przeznaczone są na pomoc w organizacji wypoczynku letniego dzieci i młodzieży . 27 IX 1627 r. stacjonuje w Bielawie duńska rajtaria , udająca się na bój z wojskami katolickimi . Koszty ich utrzymania pokryli mieszkańcy osady . Następnym proboszczem został Albinus Friedrich ( 1640 - 1647 ) , a po nim Gotfried Retschky ( 1647 - 1654 ) . Na mocy pokoju westwalskiego proboszcz , Gotfried Retschky przygotowuje się do przekazania kościoła i dóbr kościelnych . 7 III 1654 r. ewangelicki proboszcz Gotfried Retschky przekazuje stosownym dokumentem kościół nowemu proboszczowi katolickiemu ks. Adamowi Vielhauerowi , mianowanemu przez biskupa wrocławskiego Karola Franciszka Neandera . Niemiecki historyk Berg , w drugiej połowie XIX w. tak opisuje na podstawie zachowanych dokumentów przejęcie kościoła przez katolików : .... '' w dniu 9 marca 1654 r. Bielawa należy do Wolfa Heinricha von Netz , który był na tyle odważny , że wcześniej sam mianował duchownego ewangelickiego . Dekretem Urzędu Królewskiego we Wrocławiu w pierwszym edykcie odebrano duchownemu prawo odprawiania nabożeństw '', 9 III 1654 r. kościół został na nowo poświęcony , a pierwszym duchownym katolicki został ks. Adam Vielhauer . W dniu przekazania nowi użytkownicy otrzymali :

- 4 dzwony na wieży kościelnej
- 1 srebrny i 2 cynowe kielichy
- 4 cynowe świecznik
- 1 nakrycie ołtarzowe
- 2 komże

Plebania w dniu przekazania jest w dobrym stanie budowlanym . Wysiewa się tu 3 korce żyta i 1 1 korca pszenicy ozimej . Parafia ma na tyle pola , że można obsiać 32 korce zboża . Od dawien dawna płacona jest kościołowi dziesięcina w wysokości 12 - 13 małdratów od korca . W dniu spisywania protokołu dziesięcina płacona jest w mniejszej wysokości . (1 małdrat = 48 ćwierci = 888.9 litra , 12 małdratów x 888.9 litra = 10.666,8 litra ) . Daninę z dziesięcin składowuje się na kościelnym strychu ..... '' Tak opisywał przejęcie kościoła historyk w oparciu o autentyczne , zachowane dokumenty . Po zwrocie kościoła możni ewangelicy spotykali się w jednej z sal bielawskiego zamku . Biedota modliła się grupowo we własnych domach . Na podstawie układu z Altranstat zawartego 1 IX 1707 r. pomiędzy cesarzem austriackim Józefem I , a królem szwedzkim Karolem XII, zezwalającym ewangelikom na budowę własnych i swobodę wyznaniową rozpoczęto budowę w okolicach Bielawy świątyń protestanckich . Kiedy w 1708 r. wybudowano we wsi Lampensdorf ( Grodziszcze k/ Srebrnej Góry ) kościół ewangelicki, tam też wierni zaczęli uczęszczać na nabożeństwa . W tym samym roku wybudowano kościół protestancki we wsi Różana . W Bielawie wyznawcy protestanccy byli często prześladowani za publiczne okazywanie swoje wiary . Przykładem tego jest niejaka Barbara Maria Wissner , z domu Zucher , która w 1709 r. została wypędzona z Bielawy za upieranie się przy luterańskiej wierze . Opuściła małżonka i swoje dzieci w Prebendzie Dużej w Bielawie i udała się do Lempersdorf ( Grodziszcze ) , gdzie zmarła w 1718 r. W 1734 r. hr. Ernest Julius von Seidlitz ( w 1739 r. za przekonania religijne został wtrącony do więzienia w Jaworze , skąd wyszedł po roku na wolność), pan na Owieśnie i Bielawie . Zakupił on pałac w Piławie Dolnej przeznaczając go na dom modlitewny dla ewangelików . Z uwagi na żarliwość w wyznaniu religii był uznawany za człowieka Phillipe`a Jacoba Spenner`a . W 1728 r. cesarz austriacki przyznał właścicielowi Pieszyc hrabiemu Erdmannowi von Promnitz prawo eksploatacji produkcji tkanin na okres 20 lat , a następnie sprowadził z Saksonii tkaczy , z których część osiadła w Bielawie . Wszyscy nowo przybyli byli wyznania protestanckiego . Na początku XVIII w. rozpoczęto w Bielawie budowę murowanych budynków, drugim był obecny budynek „ Labiryntu ” przy ul. Piastowskiej wybudowany w 1720 r . 3 I 1741 r. na teren powiatu wkroczyli pierwsi Prusacy z regimentu von Schwerina , wypierając przebywających tu Austriackich . 25 I 1741 r. na bielawskim zamku na zaproszenie hr. Piaseckiego nocuje cesarz pruski Fryderyk II, gdzie oprócz gospodarza przy stole zasiedli baron von der Heide z Owiesna i von Pfeil z Kluczowej . 7 XI 1741 r. zebrani we Wrocławiu przedstawiciele stanów śląskich złożyli królowi pruskiemu , Fryderykowi II hołd lenny , a hrabia Fryderyk von Sandretzky otrzymał tytuł dziedzicznego marszałka krajowego szlachty . Wykorzystując znajomości i koneksje rodziny Sandretzky`ch Urząd Królewski we Wrocławiu pozytywnie zaakceptował wcześniej wysłane wnioski o budowę kościoła ewangelickiego w Bielawie . Pod petycją w tej sprawie skierowanej do króla w dniu 17 XII 1741 r. złożyło podpisy 192 mieszkańców miasta w większości ewangelickich gospodarzy .

W styczniu 1742 r. z królewskiego biura nadeszła odpowiedź o zgodzie na budowę kościoła , a tym samym możliwości zatrudnienia 2 kapłanów . W dniu 12 II 1742 r. odbyły się pierwsze wybory Rady Parafialnej , w skład której weszło 21 osób. Dekretem królewskim z dnia 20 II 1742 r. patronem ( kolatorem ) parafii zostaje hrabia Hans Ferdinand von Sandretzky . Stosowne pismo w tej sprawie podpisał Hans Carl książę von Carolath F.v. Beneckendorf.. 9 VII 1742 r. o godz. 12.00 kamień węgielny pod budowę nowej świątyni położyła hrabina Eleonora Charlotte Sandretzka z domu von Hengel . Nieruchomości zakupiono wcześniej od gminy miejskiej ( w tym samym roku w pałacu rodziny Gellhornów w Pieszycach adaptowano lewe jego skrzydło na zbór ewangelicki ) . W dniu 25 II 1742 r. zostało odprawione pierwsze ewangelickie nabożeństwo w jednej z sal hrabiowskiego zamku . Kazanie wygłosił pastor Gottfried Heller z Tepliwoda , a w następną niedzielę kazanie wygłosił pastor Abraham Conrad z Hermsdorf k/Goerlitz . Ci dwaj duchowni zostali zatwierdzeni w dniu 2 IX 1742 r. przez głównego Radcę Konsystorialnego Minora ze Świdnicy . Ewangelicka gmina prebendalna skierowała na ręce Jego Baronowskiej Łaskawości Pana Gottlieba Ferdinanda von Sandretzky ( zmarł 17 IV 1742 r. ) w dniu pismo w sprawie lokalizacji budowy kościoła na gruntach Joerga Sagnera . Inną propozycją lokalizacji było miejsce na nieruchomości należącej do zagrodnika Liehra , leżącej koło zamku . Ostatecznie Hans Ferdinand hrabia von Sandretzky - Sandraschutz uznał , że najlepszym miejscem na lokalizację budowy będzie teren w okolicach Folgengemeinde , poniżej karczmy Folgen . Pracami budowlanymi kierowali : cieśla Fryderyk Klette z Kamionek oraz mistrz murarski o nazwisku Ulbrich . 13 I 1743 r. ukonstytuowała się w Bielawie gmina ewangelicka . Już 6 X 1743 r. podniesiono konstrukcję dachu , a 8 III 1743 r . położono pierwsze gonty . W tym samym roku '' młodzi czeladnicy '' wystawili kazalnicę .Według projektu obok kościoła miała być wybudowana szkoła ewangelicka . Projektowany kościół miał kształt krzyża , był bez wieży kościelnej , mury były z cegły , a dach pokryty miał być gontami . Budowa kościoła trwała rok . 2 VII 1743 r. poświęcono nowy kościół ( Bethaus ) w obecności miejscowych możnych , przy licznym udziale wiernych i dostojników kościelnych . Pierwszym proboszczem protestanckim został Gotfryd Heller ( 1742 - odszedł z powodu choroby w wieku 60 lat w 1747 r.) . W pełnieniu posługi kapłańskiej pomagał mu jako drugi pastor Abraham Conrad ( 1742 - 1748 ) , został zwolniony z powodu prowadzenia nowinkarskiej nauki ) . Jego następcą był pastor Johann Georg Rieger ( 1747 - w 1760 r. zrezygnował ) , a pomagał mu jako drugi pastor Johann Christian Hubner ( 1748 - w 1760 r. przeniesiony do Grob Wilkenau ) . Nowy zbór ewangelicki został poświęcony w dniu 17 X 1745 r. Z początkiem marca 1744 r. Góry Sowie zostały zajęte przez wojska austriackie . Nowo zbudowany kościół nie miał organów . Zbiórki pieniężne wśród parafian oraz interwencja młodzieży u patrona , hrabiego Hansa Ferdynanda Sandreckiego . W dniu jego urodzin 16 VIII 1753 r. przynoszą efekt w postaci obietnicy pomocy materialnej mającej na celu zakup nowych organów . Organy z pomocą trzech czeladników zbudował mistrz Gotfried Herbst z Petersdorfu w okresie od 14 X 1753 r. do 17 II 1754 r. z pomocą trzech czeladników. niedzielę 17 II 1754 r. kantor kościelny o nazwisku Franke dokonuje odbioru nowych organów . Poświęcił je proboszcz , pastor Georg Friedrich Rieger . Następnym proboszczem był pastor Johann Gotlieb Kuschke ( 1760 - w 1781 r. przeniesiony do Panthenau) , a pomagali mu jako drudzy pastorzy : Johann Gottlieb Profe ( 1761 - w 1773 r. przeniesiony do Panthenau ) oraz Johann Gottlieb Adamm ( 1777 - w 1781 r. zrezygnował ) . Na początku lat sześćdziesiątych XVIII w. nasilał się konflikt zbrojny pomiędzy Prusami ( protestanci ) , a Austrią ( katolicy ) . W sierpniu 1762 r. na polach między Pieszycami , Bielawą i Owiesnem z jednej strony stały wojska pruskie, zaś między Dzierżoniowem , Gilowem i Piławą z drugiej strony , gdzie stały wojska austriackie odbyła się krwawa bitwa artyleryjska . Wojskami austriackimi dowodził gen. Beck mając do dyspozycji 10.000 żołnierzy . Wojskami pruskim dowodził książę von Beveren , mając do dyspozycji 7.000 żołnierzy. Sztab wojsk pruskich mieścił się w pałacu w Pieszycach , w którym to przebywał w dniu 13.VII.1762 r. Kamień węgielny pod budowę nowego pałacu położono w dniu 6 IV 1615 r., gdyż stary pałac o konstrukcji drewnianej częściowo spłonął podczas pożaru w dn. 24 V 1578 r. Bitwę, zwana '' fischerberską '' wygrali Prusacy . W jej wyniku wiele obiektów i domów , w tym oba kościoły zostało zniszczonych lub uszkodzonych . Wielu mieszkańców Bielawy odniosło rany .

Następnym proboszczem był pastor Gottlob Burghardt ( 1781 - w 1804 r. przeniesiony
do Panthenau ) , a pomagali mu jako drudzy pastorzy :

- Abraham Gotthard Fuller 1781 - 1789 - przeniesiony do Dzierżoniowa

- Johann Christof Ditman 1789 - 1793 - przeniesiony do Lampersdorf ( Grodzszcze)

- Johann Theophil Elter 1793 - 1797 - przeniesiony do Rankau

- Johann Theophil Berger 1797 - 1804

W 1777 r. konieczna stała się naprawa organów z powodu uszkodzenia 32 piszczałek , a naprawy organów dokonał mistrz Peter Zietzin`s z Ząbkowic . Zbliża się pierwsza znaczna uroczystość dla wiernych parafii ewangelickiej, 50 - lat kościoła na Placu Kościelnym w Bielawie . Dzięki hojności patrona - kolatora hrabiego Fryderyka Sandretzky`ego i z pomocą wiernych wykonano wiele prac remontowych w kościele . W odnowionym i przystrojonym odświętnie kościele uroczyste nabożeństwo odprawił proboszcz Gottlob Burghardt w asyście drugiego pastora Johanna Theophila Eltera. Wielokrotnie Bielawa była wizytowana przez wysokich urzędników Urzędu Królewskiego .Według raportu Theodora von Schon z dnia 28 VII 1797 r. , późniejszego ministra rządu pruskiego Bielawa została uznana za najdłuższą wioskę Prus. Liczyła ok. 7.5 km długości i mieszkało w niej ponad 3.000 mieszkańców . 11 XII 1799 r. następuje w Bielawie i okolicach trzęsienie ziemi , co wywołało popłoch u mieszkańców osady . Następnym proboszczem był pastor Christian Friedrich Samuel Richter ( 1804 - w 1814 r. przeniesiony do Linden ) , a pomagał mu jako drugi pastor : Johann Theophil Berger( 1804 - 1814 , zmarł ) . Na początku XIX w. pieszycki graf Erdmann von Promnitz uzyskał na dworze pruskim przywilej eksploatacji tkactwa u stóp Gór Sowich . W 1805 r. Christian Dierig otwiera w Bielawie pierwszą manufakturę tkacką z krosnami żakardowymi. Bielawa z wioski rolniczej zaczyna się powoli przekształcać w osadę przemysłową . Należy dodać , że już w 1601 r. cesarz pruski Ferdynand II umożliwił miejscowym tkaczom sprzedaż wyrobów tkackich w obrębie Bielawy , a w 1637 r. w osadzie było 81 wolnych tkaczy , z czego 25 było zrzeszonych w dzierżoniowskim cechu . Kiedy w 1807 r. pruski minister von Stein znosi poddaństwo chłopów, zaczynają do Bielawy napływać nowi mieszkańcy . Początek XIX w. to burzliwy okres w dziejach Europy , Napoleon odnosi zwycięstwo za zwycięstwem , kierując się w kierunku Moskwy celem jej zdobycia . W wyniku bitwy pod Borodino w 1812 r. i zwycięstwa wojsk rosyjskich pod dowództwem gen. Kutuzowa '' mały kapral '' zmuszony jest od odwrotu . W 1813 r. w pieszyckim zamku spotykają się cesarz pruski Fryderyk z carem Rosji , Aleksandrem I. Następnym proboszczem był Christian Friedrich Samuel Berger ( 1815 - 1823 r. - zmarł ) . Pomagali mu jako drudzy pastorzy Karl Benjamin Hohstein ( 1815 - 1820 zmarł ) , Karl Gottlieb Bock ( 1820 - 1823 , w 1831 r. przeniesiony z funkcji trzeciego pastora do Niemczy - Nimptsch ) oraz Karl Friedrich Gaupp ( 1824 - 1831 ) . W tym okresie szewc , nazwiskiem Michael Gutz swoimi poglądami doprowadził do konfliktu pośród wyznawców wiary ewangelickiej , w efekcie czego pastor Gaupp stracił swoją posadę . Przybywało mieszkańców Bielawy , przybywało również wiernych . Następnym proboszczem był pastor Karl Friedrich Gaupp ( 1832 - w 1831 r. przeniesiony do Wrocławia jako profesor i radca konsystorialny ) , a pomagał mu jako drugi pastor Karl August Seyfert ( 1832 - w 1844 r. przeniesiony do Klein Kniegnitz). W 1820 r. Ch.G.Dierig nabył od władz gminy kawałek ziemi położonej przy potoku Bielawica z przeznaczeniem na budowę nowego zakładu . W 1830 r. rodzina Dierigów rozpoczyna budowę nowej siedziby firmy .

W 1832 r. otworzono cmentarz ewangelicki przy obecnej ul . Żeromskiego , który poszerzono w 1854 r . W 1833 r. po Bielawie i okolicznych wioskach grabi i łupi banda opryszków pod dowództwem niejakiego Junga , zwanego Kinnerem . Nie oszczędzili oni nawet kościoła ewangelickiego , a proboszcz musiał oddać to , co miał . Po dwóch latach rozbójnika złapano i osadzono w Jaworze na 30 lat ciężkiego więzienia . Umarł jako obłąkany , Nowy proboszcz nie wyobrażał sobie funkcjonowania kaplicy bez wieży kościelnej i dzwonów. Możni i miejscowi wierni nie żałowali datków na ten cel . W lutym 1841 r. postanowiono zorganizować społeczną zbiórkę celem zdobycia funduszy na budowę wieży , przyniosła ona 1.716 talarów. 2 VIII 1841 r. położono kamień węgielny pod budowę nowej wieży , której to budowę prowadzili mistrz murarski August Mathias oraz mistrz ciesielski Ephraim Glater z Bielawy. Projektu zatwierdzono w dniu 16 V 1841 r., a osadzenie głowicy wieżowej ( głowicę osadził syn majstra budowlanego Wilhelm Glatzera ) , nastąpiło 13 X 1842 r. podczas uroczystego nabożeństwa . Dach wieży z blachy cynkowej wykonał majster blacharski Heinrichsen z Dzierżoniowa , a piorunochron mechanik Kleiner z Piławy Górnej . Kiedy 17 X 1842 r. osadzano głowicę wieżowa umieszczono w niej dokument o historii kościoła oraz. dane o ludziach , którzy przyczynili się do rozwoju i rozbudowy kościoła . Chorągiewką i gwiazdę wieży wykonał mistrz kotlarski Oertel z Piławy Górnej , natomiast złocenia wykonał złotnik Schmutz . Trzy nowe dzwony , odlane przez mistrza Puhlera w Piławie Górnej zostały uroczyście poświęcone w dniu 8 VI 1843 r., a nabożeństwo prowadził superintendent Haacke w asyście pastora Gauppa . W 1844 r. przy obecnej ul. Piastowskiej wybudowano budynek poczty, instytucja ta mieści się do dziś . Występują pierwsze objawy niezadowolenia tkaczy z niskich zarobków i powiększającej się biedy i nędzy w zakładach firmy ''[ Hilbert i Andretzky '' oraz w firmie „'' Dieriga '' . 2 III 1840 r. uruchomiono komunikację pomiędzy Bielawą i Dzierżoniowem , którą trzy razy dziennie obsługiwał ambulans pocztowy . W 1844 r. w Pieszycach doszło do buntu tkaczy . Niszczono i demolowano zakłady tkackie . Następnie zdesperowani robotnicy udali się w kierunku Bielawy , chcąc uczynić to samo , niosąc czerwony sztandar i śpiewając pieśń buntu do słów niejakiego Macke`a z Podolina . Dzwony w obu bielawskich kościołach biły na trwogę . Z garnizonu ze Świdnicy w kierunku Bielawy wyruszył oddział wojska , pod dowództwem majora Rosenbergera . Na wskutek buntu tkaczy zginęło 11 osób , a 60 zostało rannych . Poszkodowani i ich rodziny mogli liczyć na duchowe i finansowe wsparcie w obu bielawskich kościołach . Proboszczem w tym czasie był pastor Karl August Seyfert ( 1844 - 1853 ) , prywatnie zięć Fridricha Dieriga . Pomagał mu jako drugi pastor Johann Gottlieb Gleisberg ( 1844 - 1853 - zmarł ) . Podczas zebrania ewangelickich mężczyzn w dniu 19 XI 1855 r. zaproponował on utworzenie w Bielawie terenowego oddziału '' Stowarzyszenia Gustawa Adolfa '', a przewodniczył mu Friedrich Beyer ( zmarł w 1879 r. w wieku 83 lat ). Podczas rozruchów proboszcz został wrzucony przez zbuntowanych robotników do pobliskiego potoku Bielawica . W 1847 r. Bielawa otrzymuje prawo do organizacji cotygodniowych jarmarków , co spowodowało wzrost rozwoju i rangi osady . Nowym proboszczem zostaje pastor Karl Friedrich Beihl ( 1864 - 1880 - zrezygnował ) , który w 1843 r. ukończył prestiżowy Uniwersytet w Berlinie ( urodził się w 1820 r.) .

Już w drugiej połowie XIX w. wspólnota ewangelicka rozpoczęła w mieście działalność charytatywną poprzez budowę domu opiekuńczego . Już 28 III 1860 zakupiono notarialnie działkę przy obecnej ul. Piastowskiej 7 , z przeznaczeniem na budowę szpitala .

- bielawski szpital 1910 r.

W 1867 r. Bielawa liczyła 13.088 mieszkańców , z czego 8.328 osób to ewangelicy
( ok. 62 % ) . Do parafii ewangelickiej należą również okoliczne wioski :

- Weigersdorf ( Ostroszowice ) 69 ewangelików
- Karlswaldau ( Myśliszów ) 49 ewangelików
- Tannenberg ( Jodłownik ) 359 ewangelików
oraz kolonia Bielawa Nowa 85 ewangelików

Łącznie z przyległymi wioskami parafia liczyła 8.990 wiernych . W tym okresie Rada Parafialna składała się oprócz pastora i kolatora z dwóch duchownych i 17 innych członków parafii . Zatrudniano też 2 organistów i 1 kościelnego . W tym okresie nabożeństwa odbywały się w każdą niedzielę , dwa razy dziennie, a wierni korzystali ze starego śpiewnika wydanego w Żarach k/ Żagania . W 1872 r. wybudowano przy obecnej ul. Wolności pierwszy w Bielawie szpital . W tym też roku wybudowano w Bielawie domu dla diakonis ( siostry zakonne ) . W dniu 25 III 1875 r. założono '' Ewangelickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Mężów Dorosłych '' . W tym okresie rozpoczęło działalność przedszkole dla dzieci rodzin robotniczych , prowadzone przez pannę Bernardine . 15 XI 1876 r. oddano do użytku nowy kościół katolicki wybudowany przy obecnej ul. Wolności według projektu wrocławskiego architekta Aleksandra Langera . W 1877 r. ukazuje się pierwszy numer miejscowej gazety '' Langebielauer Anzeiger '' , wydanej przez Hermanna Kuchlera . Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX w. zauważono liczne pęknięcia w konstrukcji dachu. Jako efekt usterek budowlanych popełnionych przy budowie kościoła , wynikło to podczas kontroli obiektu przez powiatowego inspektora budowlanego Stephany`ego już w 1874 r. Proboszcz , pastor Beihl wspólnie podejmują decyzję o konieczności remontu kaplicy . Projekt przebudowy kaplicy wykonali : mistrz ciesielski Rohleder i mistrz murarski Glatzer. Oba te plany połączył w całość powiatowy inspektor Stephany . Ostatnie , przed remontem nabożeństwo odprawiono 4 I 1877 r. Prace remontowe trwały trzy lata , a nad całością prac budowlanych od 15 III 1878 r. czuwał mistrz Schaffenburg ze wschodniej Fryzji ( aus Nesse in Ost friesland ) . Konstrukcję dachu rozebrano całkowicie , a wewnątrz świątyni wykonano dwukondygnacyjne balkony dla wiernych oraz kunsztowną konstrukcję drewnianego stropu . Na obudowie organów miejscowy malarz , Oskar Anders namalował postać królewskiego śpiewaka Dawida z harfą ułożoną między słońcem i księżycem symbolizującymi dzień i noc .

Wizerunek Dawida otoczony jest słowami 135 psalmu , werset 3. Prace ciesielskie były wykonane przez mistrza Rohledera , pokrycie dachu i wieży dachówką mikową wykonał mistrz dekarski Schweidler . Prace blacharskie zostały wykonane przez mistrzów Rubesama i Wolffa . Prace ślusarskie wykonał mistrz Liebich , prace kowalskie mistrz Klub , natomiast roboty siodlarskie mistrz Rittner . Poświęcenia odremontowanego kościoła dokonał proboszcz ' pastor Beihl w dniu 18 VIII 1880 r. , a kościół zachowuje do dzisiaj swój oryginalny wygląd. Uroczystą liturgię odprawił superintendent Rollff`s . Do dnia dzisiejszego zachował się opis kaplicy po remoncie , w którym pokazane są z dużą dokładnością wszelkie detale i symbole wewnątrz kaplicy , sporządzony przez proboszcza Dehmela . Podczas uroczystego nabożeństwa przedstawiono wiernym przekazane dary , wśród nich kunsztowne żyrandole wykonane przez firmę Hoffkunsthandlung w Berlinie . Całość prac remontowych kosztowała 48.000 marek . Następnym proboszczem był Johann Karl Paul Dehmel ( 1880 - w 1910 r., przeszedł w stan spoczynku) , a pomagali mu jako drudzy pastorzy : Paul Schenwald ( 1881 - w 1904 r. przeszedł w stan spoczynku ) oraz Max Greiner ( 1904 - w 1910 r. przeszedł do Canth k/ Wrocławia) . Po raz pierwszy w pracy duszpasterskiej pomagał trzeci pastor Martin Krafft ( 1907 - 1910). Pastor Dehmel urodził się w 1837 r. a już w 1859 r. ukończył prestiżowy Uniwersytet w Halle , a następnie Uniwersytet we Wrocławiu . Mieszkańcy Bielawy ze zdziwieniem zobaczyli w 1883 r. nowe źródło światła , jakim była elektryczność . Światło elektryczne założono najpierw u fabrykanta Dieriga oraz u miejscowego cieśli Rohrledera . W 1891 r. otwarto budynek poczty przy obecnej ul. Żeromskiego oraz uruchomiono linię kolejową łącząca Bielawę z Dzierżoniowem . W dniu 15 X 1893 r. oddano do użytku kostnicę na cmentarzu ewangelickich. W 1894 r. wybudowano utwardzoną drogę o dł. 7.75 km łączącą Pieszyce z Bielawą . W 1895 r. Bielawa liczyła 17. 217 mieszkańców , z czego 10.774 to ewangelicy ( ok. 63 % ) . W dniu 17 V 1896 r. odbyło się otwarcie i poświęcenie nowego cmentarza ewangelickiego w Górnej Bielawie . W 1897 r. Rada Gminy Miejskiej w Bielawie zakupuje od rodziny Dierigów ich dotychczasową siedzibę z przeznaczeniem na siedzibę władz za 75.000 marek . W 1900 r. oddano do użytku nowy cmentarz katolicki przy ul . Żeromskiego ,chociaż już od trzydziestu lat chowano tam zmarłych . W tym samym roku oddano również do użytku średnią szkołę bawełnianą przy ul. Żeromskiego . W 1901 r. oddano do użytku szpital przy ul .Wolności , który projektował wrocławski architekt A. Langer , ten sam , który zaprojektował kościół katolicki . W 1902 r. oddano do użytku rzeźnię miejską przy obecnej ul. Boh. Getta . Początek XX w. to okres germanizacji mniejszości narodowej , a szczególnie wprowadzanie kultu kanclerza pruskiego , Bismarcka . Na szczycie Wielkiej Sowy 24 V 1906 r. odsłonięto wybudowaną tam wieżę widokową nazwaną jego imieniem ( budowę wieży rozpoczęto w 1904 r.) Już w 1886 r. postawiono na szczycie Wielkiej Sowy wieżę widokową o konstrukcji drewnianej , na kamiennej podstawie o grubości 2 m . 15 XI 1903 r. w Górnej Bielawie otworzono nowy cmentarz ewangelicki . W dniu 24 II 1906 r. podpisano proklamację w sprawie wybudowania w Bielawie Domu Stowarzyszeniowego , gdzie miałyby siedzibę stowarzyszenia społeczno - kulturalne wspólnoty ewangelickiej . Już 4 VIII 1907 r. nastąpiło jego poświęcenie . 26 IV 1907 r. z inicjatywy pastora Greinera założono Ewangelicki Związek Robotniczy . W 1908 r. otworzono filię banku Rzeszy przy obecnej ul. Bankowej . Na początku 1908 r. założono w Bielawie Budowlaną Spółdzielnię Mieszkaniową , a 20 XII 1908 r. Przekazano do zamieszkania 6 pierwszych domków członkom Ewangelickiego Związku Robotniczego . Nowym proboszczem zostaje pastor Max Greiner ( 1910 - 1918 ) , drugim pastorem był Martin Krafft ( 1910 - 1920 - zmarł ) , a trzecim Richard Loebeck ( 1910 - 1920) Po prowokacji w Sarajewie rozpoczyna się I wojna światowa . Na front powołano w 1914 r. ok. 500 mężczyzn , poszli walczyć nie wiedząc z kim i o co. Mieszkańcy miasta wojnę poznali widząc powracających z frontu okaleczonych mężów i synów . Płaczące wdowy mogły liczyć na duchowe i finansowe wsparcie proboszcza . Otaczał też opieką osierocone dzieci .

W dniu 20 VI 1917 r. po raz ostatni zadzwoniły dzwony na kościelnej wieży . Trzy dzwony odlane w brązie w 1843 r. ( w tonacji Es - G - B )zdjęto i przetopiono na cele zbrojeniowe . Pozostawiono jedynie najmniejszy dzwon o średnicy 85 cm ( odlany w brązie w tonacji B ) i wadze 350 kg . Nowe dzwony dały głos po raz pierwszy w dniu 4 VII 1920 r. Zostały wyprodukowane w Bochumer Verein fur Bergbau und Gubstahlfabrikation ze stali lanej ( staliwa ) . Największy dzwon ( tonacja B ) ma wagę łącznie z osią , uchwytem , łożyskiem i sercem 3.400 kg . Jego średnica wynosi 1.882 mm . Został on ufundowany przez hrabiego Juliusza von Seidlitz - Sandretzky ku pamięci syna Friedricha Wilhelma , artysty - malarza zastrzelonego w nocy z 30 kwietnia na 1 maja 1919 r. w Monachium przez powstańców . Pochowany został w bielawskim parku , a następnie prochy przewieziono do Olbersdorf . Średni dzwon ( tonacja Des ) ma średnicę 1.574 mm i waży 2.104 kg , jest darem tajnego radcy , seniora firmy Christian Dierig z okazji chrztu wnuka . Parafianie złożyli się na trzeci dzwon o średnicy 133,3 cm i wadze 1.346 kg . W niedzielę 4 VII 1920 r. podczas uroczystego nabożeństwa poświęcono nowo założone dzwony , które zawisły na metalowych uchwytach o wadze 3.250 kg . Po śmierci pastora Martina Kraffta w 1920 r. , aż do 1922 r. jest wakat na stanowisku proboszcza , jego obowiązki pełnił wikary . W 1922 r. główne wejście do kościoła zostało przebudowane wg projektu architekta Fritza Niemanna z Wrocławia jako wertykal pamięci poległych na wojnie mieszkańców wspólnoty ewangelickiej . Na sześciu dębowych tablicach umieszczono nazwiska poległych . Z dniem 1 X 1924 r. weszła w życie nowa konstytucja kościoła ewangelickiego staropruskiej Unii . W 1924 r. zbudowano nowe organy ( wykonawcą był organmistrz B . Sauer z Frankfurtu nad Odrą ) , które poświęcono w dniu 24 grudnia tego roku .

Po zakończeniu wojny proboszczem zostaje pastor Waldemar Subenbach (10 XI 1918 - 1939 )z Dzierżoniowa , jako drugi pastor pomagają mu : Richard Loebeck ( 1920 - 1934 ) oraz Georg Wolter ( 1934 - 1939 ) . Trzecimi pastorami byli : Paul Zenon Bessert ( 1920 - w 1927r. przeszedł do Wrocławia ) oraz Georg Wolter ( 1928 - 1934 ) . Od 1934 r. był wakat na stanowisku trzeciego pastora. Na początku lat dwudziestych z kościoła ewangelickiego odeszło 11.32 % wiernych . W latach 1919 - 1930 od kościoła ewangelickiego odeszło 1.234 wiernych , z czego na łono kościoła wróciły 243 osoby . Po pozytywnym zaopiniowaniu przez Sejmik Powiatowy ( Kreistag ) w dniu 15 XII 1923 r. wniosku o nadanie praw miejskich , rozporządzeniem pruskiego Ministerstwa Administracji Państwowej z dnia 18 III 1924 r. nadano Bielawie prawa miejskie . Ustalono datę nadania praw miejskich na 1 V 1924 r. i Bielawa przestała być najdłuższą wioską w Niemczech . Należy dodać , że już w 1874 r. Rada Gminy wystąpiła o nadanie Bielawie praw miejskich . Mimo wielokrotnych wystąpień i petycji w tej sprawie odpowiedź zawsze była negatywna . W 1924 r. przy obecnej ul. Piastowskiej , przed siedzibą firmy '' Dierig '' postawiono trzy kamienne obeliski poświęcone poległym podczas I wojny światowej pracownikom tej firmy (. W 1925 r. postawiono wieżę widokową na Górze Krasnoludków ( Herrleinberg ) , kilka lat później rozpoczęto obok wieży budowę całorocznej restauracji na 500 miejsc siedzących . W 1926 r. roku na placu , obok siedziby Urzędu Miejskiego postawiono obelisk poświęcony mieszkańcom miasta poległym podczas I wojny światowej . W 1927 r. oddano do użytku kino '' Schaunburg '' ( Ludowe ) , a rok później kino Filmbuhme ''( Słowianin )'' . W 1926 r. w szkołach podstawowych pobierało naukę 1.353 uczniów protestanckich , a zajęcia lekcyjne prowadziło 34 nauczycieli . W czterech szkołach średnich naukę pobierało 675 dzieci i młodzieży - ewangelików, a zajęcia lekcyjne prowadziło 21 nauczycieli . Jednym z nauczycieli był Fritz Hoenow , który opracował kronikę Bielawy , wydaną w grudniu 1931 r. przez wydawnictwo Hermann Krichler - Langenbielau . 3 VIII 1930 r. umiera hrabia Ernest Juliusz Adolf Erdmann Friedrich von Seidlitz - Sandretzky . Za zasługi dla kościoła protestanckiego otrzymał pośmiertnie honorowy tytuł doktora teologii . W 1931 r. przeprowadzono w Bielawie spis ludności , na 18.536 mieszkańców było 57 Polaków ( co stanowiło 0.03 % mieszkańców ) . W 1932 r. na ogólną ilość 2.317 dzieci uczęszczających na lekcje religii, z zajęć zrezygnowało 423 osoby ( tj. ok.18 % ) .

W okresie międzywojennym wspólnota ewangelicka w Bielawie prowadziła szeroką działalność społeczno - kulturalną . Przykładami są :
- Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Mężczyzn , do którego przyłączono Kółko Śpiewacze pod kierownictwem nauczyciela Fritza Hanke
- Stowarzyszenie Młodzieży , do którego przyłączono kapelę puzonistów - trębaczy pod kierunkiem diakona Balke`go
- Stowarzyszenie Panien , któremu przewodniczył pastor Wolker
- Stowarzyszenie '' Związek Ewangelicki ''
- Stowarzyszenie Żeńskie Misji Wschodnich

Zgodnie z decyzją Gminnej Rady Kościelnej z dnia 9 XI 1928 r. ustalono skład Rady Parafialnej . Na czele 11 osobowej Rady stał dr Wolfgang Dierig . Ponadto , jako przedstawiciele parafii do Rady weszło 40 członków wspólnoty Ewangelickiej. Od stycznia 1930 r. ukazuje się w Bielawie Ewangelicka Gazeta Parafialna dla Bielawy redagowana przez pastora Subenbacha . Lata trzydzieste to szerzenie się ideologii narodowo – socjalistycznej i wzrost nastrojów nacjonalistycznych . Rada Miejska ogłosiła konkurs na projekt herbu miasta . W wyniku konkursu wybrano pomnik sowy wkomponowanej w fontannę usytuowaną w centrum bielawskiego rynku . Jak na ironię losu uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się 1 IX 1939 r. Tego dnia po prowokacji gliwickiej rozpoczęła się II wojna światowa . Mieszkańcy miasta wcielani są w szeregi wojska , aby walczyć na wszystkich frontach . Na początku lat czterdziestych w Bielawie utworzono obóz jeniecki , gdzie przebywali m.in. obrońcy Westerplatte , wywiezieni później w głąb Niemiec . W 1942 r. utworzono w Bielawie obóz pracy i filię obozu Gross - Rosen na terenie byłej '' świniarni '' obok drogi łączącej Bielawę z Dzierżoniowem w kierunku Pieszyc . Więziono tam Polaków , Żydów , Rosjan , Francuzów i osoby innych narodowości . W okresie wojny w budynku obecnego Liceum więziono 500 Żydówek z Bułgarii . W budynkach byłego prewentorium na leczeniu przebywali lotnicy Luftwaffe. Jest maj 1945 r. Mieszkańcy miasta wiedzą , że zbliża się koniec wojny . Niemiecki burmistrz miasta , Kurt Gerstenberger w dniu 7 V 1945 r. rozwiązuje Radę Miasta i nakazuje spalenie przed budynkiem urzędu tajnych akt . 8 V 1945 r. - to dzień kapitulacji faszystowskich Niemiec . Do miasta wkraczają żołnierze rosyjscy . Komendantem miasta zostaje rosyjski oficer , major Popow .

Po ponad 600 - latach Dolny Śląsk , w tym i Bielawa wraca do Polski , a tereny nazywane są Ziemiami Zachodnimi lub Odzyskanymi . Z nominacji majora Popowa pierwszym burmistrzem miasta zostaje niemiecki komunista Hermann Muller . Był nim 14 dni . Zastąpił go działacz partii komunistycznej , Franciszek Zwolski . Dużym zaskoczeniem dla mieszkańców miasta była samobójcza śmierć rodziny Dierigów pod koniec czerwca 1945 r . Pierwsze rodziny niemieckie wyjeżdżają w ramach przesiedlenia do Niemiec . Miasto stanowiło atrakcyjne miejsce do osiedlenia się dla powracających z frontu weteranów wojennych , przesiedleńców z centralnych i wschodnich stron Polski . Puste , nie zniszczone domy , pełne wyposażenia , możliwość pracy w zakładach tkackich to była naprawdę kusząca oferta dla przybyszów. W latach 1945 - 1948 w głąb Niemiec wyjechało ponad 14.000 mieszkańców narodowości niemieckiej. W Bielawie rozpoczynają pracę pierwsze zakłady tkackie . Trzonem załogi i kadry administracyjnej byli mieszkający tu Niemcy . Parafia ewangelicka z uwagi na małą ilość mieszkających w mieście protestantów powoli zanika w swoich działaniach i funkcjonuje w Bielawie do 1952 r , a czynności duszpasterskie wykonują pastorzy ze Świdnicy . Stojący na Placu Kościelnym stoi i niszczeje , chociaż jeszcze w połowie lat sześćdziesiątych odbywały się tu nabożeństwa. W tym czasie proboszcz parafii Św. Ducha w Bielawie czyni usilne starania o przejęcie stającego i niszczejącego kościoła argumentując potrzeby wiernych. Działania te były popierane również przez pastorów ewangelickich ze Świdnicy , którzy nie byli w stanie ponieść kosztów remontu zdewastowanego obiektu . Za cichym przyzwoleniem miejscowych władz obiekt był okradany i dewastowany . Przykładem jest wyrażenie zgody na zdjęcie drewnianej obudowy organów, porąbanie jej z przeznaczeniem na opał dla jednej z bielawskich szkół . Dzięki zaangażowaniu katolickiego księdza Mazura z parafii św. Jadwigi w Ostroszowicach uratowano ławki dla wiernych oraz wspaniałą ambonę , które służą wiernym w kościele katolickim w Owieśnie . Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Bielawie z dnia 31 X 1972 r. niszczejący kościół ewangelicki na Placu Kościelnym w Bielawie został oddany w użytkowanie parafii katolickiej p .w Św. Ducha w Bielawie Dzisiaj nieliczną grupę wiernych obsługuje parafia ze Świdnicy , z pastorem Waldemarem Pytlem na czele , a nabożeństwa odbywają się co dwa tygodnie ( na przemian ) w adaptowanym dla potrzeb religijnych lokalu mieszkalnym na Placu Kościelnym w Bielawie oaz w adaptowanym pomieszczeniu lokalu mieszkalnym w Dzierżoniowie u. Paderewskiego 21. W okresie powojennym gminę ewangelicką w Bielawie obsługiwali pastorzy ze Świdnicy :

- pastor Karol Jadwiszczok 3 II 1946 - 1947
- pastor Waldemar Preiss 1947 - 1952
- pastor Gustaw Gerstenstein 1952 - 1953
- pastor Jerzy Jajte 1953 - 1961
- pastor Karol Jadwiszczok ( ponownie ) 1961 - 1974
Następnymi pastorami byli :
- pastor Jan Raszyk 1980 - 1985
- pastor Waldemar Pytel 1986 - nadal



W nabożeństwach czynnie uczestniczy 23 wiernych . Ważną sprawą dla ewangelików europejskich był dokument Concordia z Leuenberg. 16 III 1973 r. w miejscowości Leuenberg koło Bazylei odbyło się spotkanie europejskich kościołów protestanckich. Zebrani wyrazili zgodę na porozumienie o wspólnocie kościelnej, przezwyciężając w ten sposób podziały sięgającej początków reformacji. Rzut oka wstecz na historyczny rozwój ewangelickiej wspólnoty kościelnej w Bielawie pokazuje na przestrzeni stuleci , że mieszkańcy miasta zawsze dbali o jego dobro , a wiara była drogowskazem i celem ich życia . Kończąc temat , zacytuję Ovidiusza ( De vita ina ) : Si tamen ex tinetis alignid nisi nomina restant . ( Niech jednak po zmarłych pozostanie coś więcej niż ich imiona ) .

Bibliografia :

1. Michael Malherbe - Religie ludzkości - Wydawnictwo Znak , Kraków 1995
2. Praca zbiorowa - Religie uniwersalistyczne - Wydawnictwo Iskry Warszawa 1982
3. Krzysztof Pludro - Kroniki Bielawy tom I - V Wydawnictwo Towarzystwo Przyjaciół Bielawy
4. ks. Rudolf Suski - Kronika parafialna - maszynopis
5. rozmowy z pastorem Waldemarem Pytlem - 2003 rok
6. Kronika parafii ewangelickiej - tłumaczenie K. Pludro 1989 r.
7. Paul Schoenwald - Gesichte der Evangelischen Kirschgemeinde - Langebielau - 1893
8. Rozmowy z Panem Ernestem Tewsem - 2003 r.
9. Paul Schoenwald : Gesichte der Evangelischen Kirchgemeine Langebielau - 1893
10. Gaupp : Kurze Gesichte des 100 jahriges Evangelischen Kierchensystems zu Langebielau - 1843 ) .
11. Cytat Owidiusza w tłumaczeniu Krzysztofa Pludry .
12. Praca zbiorowa- Kronika Chrześcijaństwa - wydanie licencyjne Bertelsmann Media Sp. Z o.o. Warszawa , Świat Książki - Warszawa 1998 r.